Γράφει η ψυχολόγος Ιωάννα Τσίγγανου.
Επιστροφή στην κανονικότητα… Τώρα; Πότε; Πώς; Τι θα κάνω; Που θα πάω; Τι θα γίνει;
Τους τελευταίους δύο μήνες διαβάζοντας άρθρα και παρακολουθώντας συζητήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι διαδικτυακές, συνειδητοποιώ ότι λέξεις που μέχρι πρόσφατα δεν χρησιμοποιούνταν τόσο συχνά, άρχισαν να κυριαρχούν. Καραντίνα, μένω σπίτι, κορωνοϊός, μέτρα προστασίας, εγκλεισμός, συμμόρφωση, υπακουή, υγειονομικό προσωπικό, θέσεις εργασίας, αναστολή επιχειρήσεων, πληττόμενες επιχειρήσεις, «σούπερ μαρκετ», ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις, σχολεία, ψηφιοποίηση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, 13033….
Ο τρόπος επικοινωνίας μας άλλαξε… Το λεξιλόγιο μας άλλαξε…Ο τρόπος ζωής μας άλλαξε…
Εδώ και 1 ½ μηνά που ο τρόπος ζωής μου άλλαξε όπως και όλων όσων ζουν σε χώρες που πλήττονται από τον Κορωνοϊό χρησιμοποιώντας ως πυξίδα τις συναισθηματικές μου αντιδράσεις στα κοινωνικά ερεθίσματα που δέχομαι, προσπαθώ να προσαρμοστώ σε αυτή την αλλαγή.
Και όσο προσπαθώ να προσαρμοστώ… Θυμάμαι τα λόγια της τελευταίας ανάρτησης που είχα γράψει σε ένα κάλεσμα για ένα ομαδικό βιωματικό εργαστήριο το Μάρτιο με θέμα την ενσυναισθηση που φυσικά ακυρώθηκε καθώς την προηγούμενη μέρα μόλις είχε ανακοινωθεί το κλείσιμο των σχολείων.
Έγραφα λοιπόν στις 03 Μαρτίου «Σε ένα κόσμο που διαρκώς αλλάζει και η αλλαγή αυτή δε ξέρουμε που ακριβώς μας οδηγεί, γιατί τελικά είναι τόσο σημαντικό να μπορώ να βλέπω μέσα από τα μάτια των άλλων;»… Τότε λοιπόν σίγουρα δεν είχα στο νου μου αυτή την αλλαγή. Σκέφτομαι ότι όταν ενημέρωσα τους συμμετέχοντες για την αναβολή του εργαστηρίου, δεν φανταζόμουν ότι τελικά θα ήταν ακύρωση του σεμιναρίου. Διαπραγματευόμουν μέσα μου, αυτό που όλοι ξέραμε. Δεν ήθελα να δεχτώ ότι η καθημερινότητα μου αλλάζει..οτι δε θα δω τους φίλους μου, δε θα πάω στη δουλειά μου, δε θα βγαίνω έξω χωρίς να ενημερώνω.
Άρχισα να θυμάμαι πόσες φορές έχω νοιώσει στη ζωή μου την αίσθηση
- Ότι τα πράγματα αλλιώς τα είχα σχεδιάσει και αλλιώς τελικά κατέληξαν;
- Ότι η ζωή μου αλλάζει με ένα τρόπο που εγώ δε θα ήθελα;
- Ότι η ζωή μου αλλάζει και φοβάμαι;
- Ότι η ζωή μου αλλάζει και πονώ;
- Ότι η ζωή μου αλλάζει και ζω απώλειες, μικρές ή μεγάλες…
Αρχικά ήμουν συναισθηματικά μουδιασμένη και δεν ήξερα πώς να αντιδράσω. Περίμενα με ανυπομονησία να ενημερωθώ άλλοτε φιλτράροντας και άλλοτε όχι τις πηγές πληροφοριών. Αυτό φυσικά είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση συναισθηματικών σκαμπανεβασμάτων. Θυμός, απογοήτευση, φόβος, ανακούφιση που διαδέχονταν το ένα το άλλο…. Εκείνο το διάστημα, στις ελάχιστες πια θεραπευτικές συνεδρίες που έκανα οι άνθρωποι μου μιλούσαν για τις έγνοιες τους. Άρχισα να σκέφτομαι ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν συναντηθεί ποτέ και για διαφορετικούς λόγους ξεκίνησαν ψυχοθεραπεία. Το κοινό τους σημείο ήταν ο ψυχολόγος τους και όλοι είχαν μόνο μια ανησυχία: το φόβο θανάτου. Τότε οι θάνατοι στη γειτονική μας Ιταλία και η συνειδητοποίηση του κινδύνου της απουσίας ενός εξοπλισμένου συστήματος υγείας στη χώρα μας δημιουργούσαν μια αίσθηση φόβου και ανασφάλειας, μια αίσθηση ότι ο θάνατος είναι δίπλα. Οι άνθρωποι αυτοί συνεχίζοντας τη ψυχοθεραπεία τους, μου μιλούσαν ανοιχτά για το φόβο τους και το συνέδεαν με τις πρότερες εμπειρίες τους και πάντα στο τέλος της συνεδρίας μου μετέφεραν την αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά και ότι έχουν πίστη στον εαυτό τους ότι θα τα καταφέρουν. Θεώρησα τους ανθρώπους αυτούς έμπνευση γιατί με τις αφηγήσεις τους μου πρόσθεταν μια διαφορετική οπτική, μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που με βομβάρδιζε η ακριβοπληρωμένη «ενημέρωση» . Παρατηρούσα το γιο μου να παίζει με τα παιχνίδια του, να αναπωλεί που και που τους συμμαθητές του και τις δασκάλες του. Συνέχιζε να παίζει και να κάνει αυτό που τον έκανε να αισθάνεται καλά χωρίς κανένας να του δώσει οδηγίες πώς να συνεχίσει να προσαρμόζεται στην νέα πραγματικότητα. Ένιωσα ευγνωμοσύνη που με την αθωότητα και την απλότητα του παιδικού μυαλού του, μου έδινε τις απαντήσεις που έψαχνα.
Αναλογιζόμουν τις αντιδράσεις άλλων ανθρώπων. Άλλοι χρησιμοποιούσαν το χιούμορ για να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα. Άλλοι συμμορφώνονταν σε οδηγίες που δίνονταν από επίσημους φορείς. Άλλοι υπό την επήρεια του φόβου έκαναν σπασμωδικές κινήσεις. Άλλοι αψηφούσαν το φόβο μιας πραγματικότητας που έλεγε ότι δεν υπάρχει σύστημα περίθαλψης για να φροντίσει όλους όσους θα νοσήσουν. Μιας πραγματικότητας που έδειχνε ότι κανένας δεν είναι άτρωτος. Μιας πραγματικότητας που έλεγε και εξακολουθεί να λέει ότι δε γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τον ιό αυτό. Οι αντιδράσεις διαφορετικές, η αφετηρία η ίδια…ο φόβος…
Καθώς περνάει ο καιρός, ο καθένας μας προσαρμόζεται στην νέα καθημερινότητα. Μένει σπίτι. Ο καθένας βρίσκει το δικό του τρόπο να περνά το χρόνο του μένοντας σπίτι. Ως ψυχολόγος αντιδρώ αρνητικά σε προτάσεις να χρησιμοποιήσω το ρόλο μου για να πω στους γονείς τι να κάνουν με τα παιδιά τους. Οι γονείς ξέρουν πως να περάσουν το χρόνο με τα παιδιά τους και αν μη τι άλλο μπορούν να βρουν παιδαγωγικές πηγές για να πάρουν νέες ιδέες. Αρχίζω να θυμώνω με τη ψυχολογικοποίηση της ζωής μας μέσα στο σπίτι. Όχι δε θέλω «ειδικοί» να μου πουν τι να κάνω μέσα στο σπίτι μου νοιώθοντας ότι μου στερούν την ελευθερία και υποτιμούν την ικανότητα μου να προσαρμόζομαι. Θυμώνω με τα διαφημιστικά μηνύματα. Πιστεύουν ότι είμαι τόσο υποβόλιμη που θα μείνω σπίτι γιατί ακούω ένα ακριβοπληρωμένο διαφημιστικό μήνυμα με συγκινησιακή μελωδία που μου θυμίζει προσωπικές στιγμές ή γιατί είμαι υπεύθυνος άνθρωπος που αναγνωρίζω ότι στην παρούσα φάση η μόνη λύση είναι το να μείνω σπίτι για να μη νοσήσω και να μη νοσήσουν και οι άλλοι; Ως ελεύθερος επαγγελματίας θυμώνω με τον εμπαιγμό του κλάδου. Διαφημίζεται και προβάλλεται η προστασία των ελεύθερων επαγγελματιών. Η πραγματικότητα μέχρι σήμερα δε δείχνει κάτι τέτοιο. Τόσα συναισθήματα…
Έρχεται το Πάσχα … Ένα διαφορετικό Πάσχα. Ήταν όμως; Πέρασα όμορφα το Πάσχα και αυτό δεν άλλαξε. Μου έλειψαν άνθρωποι που θα ήθελα να τους δω από κοντά όμως βρήκα τον τρόπο να περάσω καλά. Δε μου υπέδειξε κανένας τι να κάνω. Οι μέχρι τώρα επιλογές μου και η επιθυμία μου να σκαλίζω τα συναισθήματα μου ακόμη και αν μερικές φορές αυτό μου προκαλεί αναστάτωση με οδηγεί στο να περάσω το Πάσχα με γαλήνη. Ευγνωμονώντας για το γεγονός ότι η πανδημία δεν εξελίχθηκε όπως σε άλλες χώρες τουλάχιστον προς το παρόν, παραμένοντας αισιόδοξη και σε επικοινωνία με ανθρώπους που μου δημιουργούν θετικά συναισθήματα, κρατώντας αποστάσεις από ανθρώπους ή καταστάσεις που με αναστατώνουν, αναπολώντας άλλες εποχές της ζωής μου που κάτι είχαν να μου διδάξουν για το πως να ανταπεξέλθω στις νέες προκλήσεις.
Αναλογίζομαι τα συναισθήματα και τις σκέψεις μου αυτό το διάστημα και τα συνδέω με τη θεωρία του Bowlby για την κατανόηση του πένθους ως μια διαδικασία προσαρμογής του ατόμου στη νέα πραγματικότητα. Ο Bowlby περιέγραψε το αρχικό στάδιο του μουδιάσματος όπου το σοκ του ακούσματος της απώλειας συνοδεύεται από μια απουσία συναισθηματικής αντίδρασης. Έπεται το διάστημα που το άτομο λαχταρά και αναζητεί το αγαπημένο πρόσωπο και θυμώνει όταν δε μπορεί να έρθει σε επαφή μαζί του. Ο θυμός λειτουργεί σαν επανένωση με το αγαπημένο πρόσωπο. Ακολουθεί ένα διάστημα αποδιοργάνωσης που δημιουργεί αισθήματα θλίψης, θυμού καθώς το άτομο συνειδητοποιεί τη μονιμότητα της απώλειας και νοιώθει ότι δεν υπάρχει κανένα νόημα. Η αναδιοργάνωση που έπεται συνδέεται με την προσπάθεια του ατόμου να βρει τρόπους να ανταπεξέλθει στην νέα πραγματικότητα τιμώντας το αγαπημένο πρόσωπο αλλά συνεχίζοντας τη ζωή.
Η περίοδος αυτή δεν συνδέεται μόνο με το φόβο του θανάτου αλλά και με απώλειες. ΔΕ μιλάμε για αριθμούς αλλά για ανθρώπινες ζωές. Κάποιοι άνθρωποι μετράνε άλλες απώλειες. Τη δουλειά τους, το σχολείο, τους φίλους. Και οι απώλειες μερικές φορές έχουν να κάνουν και με αξίες όπως η εμπιστοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, την ασφάλεια.
Κατά τη διάρκεια του Πάσχα που ο εορτασμός του συνδέεται με τη ζωή και το θάνατο, βλέπω μια ομάδα στο Facebook που μου τραβά την προσοχή. Choose happiness. Ενδιαφέρον τίτλος, ενδιαφέρον και το περιεχόμενο. Σκέφτομαι τους ανθρώπους που πενθούν για την απώλεια ενός αγαπημένου τους ανθρώπου. Σκέφτομαι τις ιστορίες απώλειας που έχω ακούσει είτε στην προσωπική είτε στην επαγγελματική μου ζωή. Πως τα καταφέρνουν μετά από μια απώλεια, μικρή ή μεγάλη; Πως συνεχίζουν; Μπορούν να μιλήσουν για μια κανονικότητα μετά την απώλεια; Καταφέρνουν να μιλήσουν ξανά για ευτυχία και επιλογή; Πολλά τα ερωτήματα… Θυμάμαι μοναδικά παραδείγματα έξοχων ανθρώπων που με τη μεγαλοσύνη της ψυχής τους μοιράστηκαν τις ιστορίες τους και μου απέδειξαν οτι μέσα από τις επιλογές τους συνεχίζουν να επιλέγουν την ευτυχία παρά τον πόνο.
Πώς το έκαναν αυτό;
- Πονώντας, υποφέροντας, νοιώθοντας, προσπαθώντας, ζώντας…
- Ενθυμούμενοι τα φωτεινά μονοπάτια της ιστορίας τους που αναδεικνύουν τις μοναδικές τους ικανότητες, τις αντιλήψεις τους και τις αξίες τους που τους κάνουν να είναι αυτοί που είναι. Αφηγούμενοι την ιστορία απώλειας καταφέρνουν να βρουν το σημείο, το φωτεινό μονοπάτι, τη μοναδική έκβαση που στην ιστορία απώλειας τους έδειξε το δρόμο να συνεχίσουν. Δεν τους είπε ποτέ κανένας τι να κάνουν. Ήρθαν σε επαφή με τον εαυτό τους. Βρήκαν τις απαντήσεις τους στις πρότερες επιλογές τους ή στις αξίες σύμφωνα με τις οποίες θέλουν να ζήσουν τη ζωή τους και κατάφεραν να φτιάξουν μια νέα πραγματικότητα, μια νέα κανονικότητα που δεν την όρισαν οι άλλοι.
Δε ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Δε ξέρουμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Η πίστη στον εαυτό, στις δυνατότητες μας και στις δυνάμεις μας, η διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων που μας κάνουν να νοιώθουμε ασφαλείς και η υγιής έκφραση των συναισθημάτων, θετικών και αρνητικών είναι αυτό που μας βοηθά να προσαρμοζόμαστε σε κάθε αλλαγή.
Η απάντηση στο ερώτημα που έθεσα προ δυο μηνών στο βιωματικό εργαστήριο για την ενσυναίσθηση γιατί είναι σημαντικό να βλέπουμε μέσα από τα μάτια των άλλων αποτελεί και την τοποθέτηση μου σχετικά με το πώς οι άνθρωποι θα προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Δε μιλάμε για επιστροφή στην κανονικότητα. Αλλά για μια νέα πραγματικότητα. Και για να παραμείνουμε ψυχικά ανθεκτικοί ο Antoine de Saint-Exupéry μας προτείνει:
«Η αλεπού σώπασε και βάλθηκε να κοιτάζει το μικρό πρίγκιπα για πολλή ώρα.
– Σε παρακαλώ, εξημέρωσέ με, είπε!
– Πολύ το θέλω, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, μα δεν έχω καιρό. Έχω ν’ ανακαλύψω φίλους και να γνωρίσω πολλά πράγματα.
– Δεν ξέρουμε παρά εκείνα που μας δίνουν την δυνατότητα να δημιουργούμε δεσμούς, είπε η αλεπού. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να μάθουν κάτι. Αγοράζουν πράγματα ετοιματζίδικα, φτιαγμένα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια από τους εμπόρους. Και καθώς δεν υπάρχουν ποτέ έμποροι που να γίνονται φίλοι, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους. Αν θέλεις ένα φίλο, εξημέρωσε με»
….Και εξημερώνω σημαίνει δημιουργώ δεσμούς και για να δημιουργήσω σταθερούς δεσμούς στη ζωή μου χρειάζεται να μπορώ να δω μέσα από τα μάτια των άλλων.
Η περίοδος της καραντίνας μας έμαθε αρκετά σε επίπεδο προσωπικό, κοινωνικό, επαγγελματικό, περιβαλλοντικό, πολιτικό, εθνικό. Ας εμπιστευτούμε τη γνώση που αποκτήσαμε μέσα από την εμπειρία μας για να δημιουργήσουμε δεσμούς που θα μας κάνουν ανθεκτικούς στις προκλήσεις της νέας πραγματικότητας. Ας παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον αντιδρά το σώμα μας στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Με το νου και την καρδιά, το συναίσθημα και τη λογική, ως οδηγούς θα παραμείνουμε ψυχικά ανθεκτικοί. Ας χρησιμοποιήσουμε προσωπικές μας ιστορίες ή ιστορίες άλλων ανθρώπων που μας ενέπνευσαν για να προχωρήσουμε ακόμη και όταν τα εμπόδια μας φαίνονταν ανυπέρβλητα. Πίστη στο εαυτό μας και στις σχέσεις μας.
*Η Ιωάννα Τσίγγανου είναι Ψυχολόγος, Msc στην Ειδική Αγωγή
Αφηγηματική θεραπεία παιδιών, εφήβων, ενηλίκων
Χαριλάου Τρικούπη 29, Πολύγυρος
Μελαχροινού και Θεσσαλονίκης γωνία, Ν. Μουδανιά
Πεζόδρομος Κασσανδρείας
Τηλ. Επικοινωνίας: 6973868557
Θέλετε να γίνετε φίλοι του Choosehappiness.gr και να εστιάζετε στη θετική πλευρά της ζωής; Εδώ: https://www.facebook.com/villyargiroudi/